کد مطلب:276870 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:155
موالی در منطق اهل بیت
از مجموع جریاناتی كه درباره ی سیاست ناروای تبعیض نژادی و تفاوت میان عرب و غیرعرب در دوران زمامداری خلفاء (ثلاثه) یادآور شدیم، و هم چنین با توجه به تداوم این سیاست در نظام دولتهای جبار و ستمگر اموی و عباسی كه عنوان «موالی» را دلیل بر پستی و زبونی مسلمانان غیرعرب می دانستند، و نیز با توجه به این حقیقت كه پیشوایان معصوم علیهم السلام پیوسته با این طرز تفكر و روش ناپسند مخالفت نموده و همواره متعرض شرح و تفسیر كلمه ی «موالی» گردیده و آن را از روی عدالت و جهان بینی تفسیر فرموده اند، چنین فهمیده می شود كه مراد و مقصود اهل بیت علیهم السلام از كلمه ی «موالی» شیعیان و پیروان راستین مكتب وحی و بخصوص ایرانیان پاكدل و طرفداران خاندان رسالت بوده است.
دلیل این مدعا روایات چندی است كه در زمینه ی تفسیر كلمه ی موالی از زبان درربار ائمه ی معصومین علیهم السلام وارد شده و در هر فرصت مناسبی به توضیح و تشریح این كلمه پرداخته اند كه به چند نمونه از آنها اشاره می كنیم.
[ صفحه 142]
اینك چند نمونه:
1- در حدیثی از امام باقر علیه السلام كه در زمینه ی معرفی شیعه روایت شده چنین آمده است:
«نحن العرب و شیعتنا منا و سائر الناس همج أو هبج» [1] .
عرب ما هستیم، و شیعیان ما نیز از ما هستند و سایر مردم همچون علفهای بی ارزش می باشند.
2- در روایت دیگری كه در تفسیر كلمه ی مولی از آن حضرت نقل شده چنین آمده است:
عن محمد بن مسلم، قال: سمعت أباجعفر علیه السلام یقول: من ولد فی الاسلام فهو عربی و من دخل فیه طوعا أفضل ممن دخل فیه كرها، و المولی، هو الذی یؤخذ أسیرا من أرضه و یسلم، فذلك المولی». [2] .
محمد بن مسلم می گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم كه می فرمود: كسی كه در اسلام متولد شده باشد، عربی است، و آنكس كه با میل و رغبت آن را پذیرفته و در آن وارد شود، از كسی كه از روی ترس و اجبار آن را بپذیرد بهتر است، و «مولی» آن كسی است كه او را در سرزمینش به اسارت بگیرند و مسلمان شود، چنین كسی را «مولی» می گویند.
3- مرحوم شیخ صدوق علیه الرحمه، درباره ی معنای كلمه ی «مولی» روایتی را از امام صادق علیه السلام بدینصورت نقل نموده است:
مردی به امام صادق علیه السلام عرض كرد: «ان الناس یقولون من لم یكن عربیا صلبا و مولی صریحا فهو سفلی»؛ مردم می گویند: هر كس عربی خالص یا مولای خالص نباشد (یعنی وابسته به یك عرب نباشد) او پست است.
امام علیه السلام فرمود: مولای خالص یعنی چه؟
آن مرد در پاسخ گفت: یعنی كسی كه پدر و مادرش هر دو قبلا برده بود و بعدا آزاد شده اند.
امام علیه السلام فرمود چرا چنین می گویند؟ و مولای خالص چه مزیت و امتیازی دارد؟!!
[ صفحه 143]
مرد گفت: برای گفته ی رسول الله صلی الله علیه و اله كه فرموده است: «مولی» و آزادشده ی هر قومی از خود آنهاست «مولی القوم من أنفسهم» پس كسی صاحب فضیلت است كه یا عربی خالص باشد، و یا مولای خالص باشد كه ملحق به عربی است!!
امام صادق علیه السلام فرمود: سبحان الله: آیا بتو نرسیده است و یا نشنیده ای كه پیغمبر اسلام صلی الله علیه و اله فرمود: منم مولای هر كس كه مولی ندارد و منم مولای هر مسلمانی از عرب و عجم. آیا كسی كه پیغمبر ولی و مولای او باشد و او به رسول خدا صلی الله علیه و اله وابسته باشد از پیغمبر نیست؟ و از خود رسول خدا صلی الله علیه و اله محسوب نمی شود؟ آنگاه حضرت فرمود: كدام شریفترند آیا آنكس كه از پیغمبر و ملحق به پیغمبر و وابسته ی به رسول خدا صلی الله علیه و اله است شریفتر است یا آن كس كه وابسته به یك عرب جلف است كه بر پشت پاشنه ی پای خود می شاشد؟ سپس فرمود: آنكه از روی میل و رغبت و دلخواه خود، مسلمان شد، بسی بهتر و شریفتر است از آنكه از روی ترس مسلمان شده است، این اعراب منافق، از روی ترس مسلمان شدند، ولی «موالی» یعنی: ایرانیان، با میل و رغبت و بدلخواه خود مسلمان شدند. [3] .
4- در روایتی كه از امام موسی بن جعفر علیه السلام رسیده، چنین آمده است:
«ألناس ثلاثة، عربی، و مولی، و علج، فأما العرب فنحن، و اما مولی، فمن والانا و أما العلج فمن تبرأ منا و ناصبنا» [4] .
مردم سه دسته اند، عرب، و موالی، و علج، اما عرب ما هستیم، و اما موالی دوستان و پیروان ما و شیعیان ما هستند و اما «علج» كسانی هستند كه از ما بیزارند و با ما سخت در عداوتند.
5- مرحوم علامه مجلسی - اعلی الله مقامه- در كتاب نفیس «بحارالانوار» در باب نهم «باب اصناف الناس فی الایمان» پس از ذكر آیات و روایاتی چند كه در بیان مدح موالی، و فضیلت عجم آورده است می فرماید:
«بیان: ألموالی المعتقون و أبنائهم و من لحق بقبیلة و لیس منهم...»
«موالی آزادشدگان و فرزندان آنها و كسانی هستند كه وابسته به یك قبیله ی
[ صفحه 144]
عربی بوده و از آنها نباشند، و گویا مقصود و منظور روایات از «موالی» «عجم» و ایرانیانند. زیرا «ایرانیان» اعراب بر پدرانشان غالب آمدند و فاتح ایران شدند، و گویا اعراب با غالب آمدن بر ایرانیان آنان را آزاد ساخته اند، یا اینكه چون ایرانیان مسلمان شدند و ایمان آوردند از این لحاظ به پیشوایان مذهبی خود وابسته شدند. و موالی عرب بشمار آمدند. [5] .
از مجموع روایاتی كه تا بدینجا نقل نمودیم، همچنین از بیان امام صادق علیه السلام و تجزیه و تحلیلی كه آن حضرت درباره ی «موالی» فرموده است، و نیز از بیانات مرحوم علامه ی مجلسی رحمه الله كه در رابطه با همین موضوع آمده است، چنین به نظر می رسد: كه چون بیشتر (مسلمانان غیرعرب) ایرانی بوده، و ایرانیان بیش از دیگران به حقیقت و روح اسلام توجه داشته و پیوسته از طرفداران سر سخت خاندان وحی و رسالت بوده اند و همواره از آن خانواده دفاع می نموده اند، از اینرو مراد از كلمه ی «موالی» در اصطلاحات أئمه ی معصومین علیهم السلام «ایرانیان» و شیعیان و پیروان راستین مكتب ولایت بوده است.
با تحقیقی كه پیروان كلمه ی (مولی و موالی) بعمل آمد، جای شك باقی نمی ماند كه در هرجا كلمه ی مولی یا موالی، در لسان ائمه ی معصومین علیهم السلام بكار رفته است مقصود آنان از این دو كلمه ایرانیان، و بخصوص شیعیانشان بوده است.
[ صفحه 145]
دلیل این مدعا روایات چندی است كه در زمینه ی تفسیر كلمه ی موالی از زبان درربار ائمه ی معصومین علیهم السلام وارد شده و در هر فرصت مناسبی به توضیح و تشریح این كلمه پرداخته اند كه به چند نمونه از آنها اشاره می كنیم.
[ صفحه 142]
اینك چند نمونه:
1- در حدیثی از امام باقر علیه السلام كه در زمینه ی معرفی شیعه روایت شده چنین آمده است:
«نحن العرب و شیعتنا منا و سائر الناس همج أو هبج» [1] .
عرب ما هستیم، و شیعیان ما نیز از ما هستند و سایر مردم همچون علفهای بی ارزش می باشند.
2- در روایت دیگری كه در تفسیر كلمه ی مولی از آن حضرت نقل شده چنین آمده است:
عن محمد بن مسلم، قال: سمعت أباجعفر علیه السلام یقول: من ولد فی الاسلام فهو عربی و من دخل فیه طوعا أفضل ممن دخل فیه كرها، و المولی، هو الذی یؤخذ أسیرا من أرضه و یسلم، فذلك المولی». [2] .
محمد بن مسلم می گوید: از امام باقر علیه السلام شنیدم كه می فرمود: كسی كه در اسلام متولد شده باشد، عربی است، و آنكس كه با میل و رغبت آن را پذیرفته و در آن وارد شود، از كسی كه از روی ترس و اجبار آن را بپذیرد بهتر است، و «مولی» آن كسی است كه او را در سرزمینش به اسارت بگیرند و مسلمان شود، چنین كسی را «مولی» می گویند.
3- مرحوم شیخ صدوق علیه الرحمه، درباره ی معنای كلمه ی «مولی» روایتی را از امام صادق علیه السلام بدینصورت نقل نموده است:
مردی به امام صادق علیه السلام عرض كرد: «ان الناس یقولون من لم یكن عربیا صلبا و مولی صریحا فهو سفلی»؛ مردم می گویند: هر كس عربی خالص یا مولای خالص نباشد (یعنی وابسته به یك عرب نباشد) او پست است.
امام علیه السلام فرمود: مولای خالص یعنی چه؟
آن مرد در پاسخ گفت: یعنی كسی كه پدر و مادرش هر دو قبلا برده بود و بعدا آزاد شده اند.
امام علیه السلام فرمود چرا چنین می گویند؟ و مولای خالص چه مزیت و امتیازی دارد؟!!
[ صفحه 143]
مرد گفت: برای گفته ی رسول الله صلی الله علیه و اله كه فرموده است: «مولی» و آزادشده ی هر قومی از خود آنهاست «مولی القوم من أنفسهم» پس كسی صاحب فضیلت است كه یا عربی خالص باشد، و یا مولای خالص باشد كه ملحق به عربی است!!
امام صادق علیه السلام فرمود: سبحان الله: آیا بتو نرسیده است و یا نشنیده ای كه پیغمبر اسلام صلی الله علیه و اله فرمود: منم مولای هر كس كه مولی ندارد و منم مولای هر مسلمانی از عرب و عجم. آیا كسی كه پیغمبر ولی و مولای او باشد و او به رسول خدا صلی الله علیه و اله وابسته باشد از پیغمبر نیست؟ و از خود رسول خدا صلی الله علیه و اله محسوب نمی شود؟ آنگاه حضرت فرمود: كدام شریفترند آیا آنكس كه از پیغمبر و ملحق به پیغمبر و وابسته ی به رسول خدا صلی الله علیه و اله است شریفتر است یا آن كس كه وابسته به یك عرب جلف است كه بر پشت پاشنه ی پای خود می شاشد؟ سپس فرمود: آنكه از روی میل و رغبت و دلخواه خود، مسلمان شد، بسی بهتر و شریفتر است از آنكه از روی ترس مسلمان شده است، این اعراب منافق، از روی ترس مسلمان شدند، ولی «موالی» یعنی: ایرانیان، با میل و رغبت و بدلخواه خود مسلمان شدند. [3] .
4- در روایتی كه از امام موسی بن جعفر علیه السلام رسیده، چنین آمده است:
«ألناس ثلاثة، عربی، و مولی، و علج، فأما العرب فنحن، و اما مولی، فمن والانا و أما العلج فمن تبرأ منا و ناصبنا» [4] .
مردم سه دسته اند، عرب، و موالی، و علج، اما عرب ما هستیم، و اما موالی دوستان و پیروان ما و شیعیان ما هستند و اما «علج» كسانی هستند كه از ما بیزارند و با ما سخت در عداوتند.
5- مرحوم علامه مجلسی - اعلی الله مقامه- در كتاب نفیس «بحارالانوار» در باب نهم «باب اصناف الناس فی الایمان» پس از ذكر آیات و روایاتی چند كه در بیان مدح موالی، و فضیلت عجم آورده است می فرماید:
«بیان: ألموالی المعتقون و أبنائهم و من لحق بقبیلة و لیس منهم...»
«موالی آزادشدگان و فرزندان آنها و كسانی هستند كه وابسته به یك قبیله ی
[ صفحه 144]
عربی بوده و از آنها نباشند، و گویا مقصود و منظور روایات از «موالی» «عجم» و ایرانیانند. زیرا «ایرانیان» اعراب بر پدرانشان غالب آمدند و فاتح ایران شدند، و گویا اعراب با غالب آمدن بر ایرانیان آنان را آزاد ساخته اند، یا اینكه چون ایرانیان مسلمان شدند و ایمان آوردند از این لحاظ به پیشوایان مذهبی خود وابسته شدند. و موالی عرب بشمار آمدند. [5] .
از مجموع روایاتی كه تا بدینجا نقل نمودیم، همچنین از بیان امام صادق علیه السلام و تجزیه و تحلیلی كه آن حضرت درباره ی «موالی» فرموده است، و نیز از بیانات مرحوم علامه ی مجلسی رحمه الله كه در رابطه با همین موضوع آمده است، چنین به نظر می رسد: كه چون بیشتر (مسلمانان غیرعرب) ایرانی بوده، و ایرانیان بیش از دیگران به حقیقت و روح اسلام توجه داشته و پیوسته از طرفداران سر سخت خاندان وحی و رسالت بوده اند و همواره از آن خانواده دفاع می نموده اند، از اینرو مراد از كلمه ی «موالی» در اصطلاحات أئمه ی معصومین علیهم السلام «ایرانیان» و شیعیان و پیروان راستین مكتب ولایت بوده است.
با تحقیقی كه پیروان كلمه ی (مولی و موالی) بعمل آمد، جای شك باقی نمی ماند كه در هرجا كلمه ی مولی یا موالی، در لسان ائمه ی معصومین علیهم السلام بكار رفته است مقصود آنان از این دو كلمه ایرانیان، و بخصوص شیعیانشان بوده است.
[ صفحه 145]
[1] بحارالانوار ج 67، ص 176، ص 179.
[2] بحارالانوار، ج 67، ص 176 و ص 179.
[3] بحارالانوار ج 67، ص 169-168 و معاني الاخبار ص 385 حديث 78.
[4] بحارالانوار ج 67، ص 180.
[5] بحارالانوار ج 67، ص 174.